Ο κόσμος είναι ενικός, ξύπνημα ο κορωνοϊός.

Ομοσπονδία παντού, για ατομική ελευθερία, εθελοντική αλληλεγγύη, πολιτική δημοκρατία.

Είμαστε 7,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι κι έχουμε ένα πρόβλημα υγείας το οποίο, απειλώντας μάλιστα ακόμη και τη ζωή, αφορά όλους μας, χωρίς κανενός είδους διάκριση. Αυτό λέγεται πανδημία, pandemic αγγλιστί –κανονικό γλωσσικό δάνειο, δηλαδή αφορά πάν(τα) τον δήμο, εν προκειμένω το σύνολο των ανθρώπων του πλανήτη. Η ροπή προς την αδράνεια πολλών ανθρώπων και δυσφορίας προς αλλαγή και προσαρμογή στις νέες συνθήκες, το βόλεμα με την εκάστοτε παρούσα κατάσταση πραγμάτων όσο κι αν αυτή γίνεται όλο και λιγότερο βιώσιμη, είναι οι χειροπέδες των περισσότερων πολιτικών, που ενόψει του πολιτικού κόστους ασχολούνται αποκλειστικά με το σήμερα, το δικό τους και των ανθρώπων, αφήνοντας το μέλλον να γραφτεί μόνο του. Όταν αυτό έρχεται και επιβεβαιώνεται το δυσοίωνο που προηγουμένως οι άνθρωποι απωθούσαν, τότε στρέφονται εναντίον των πολιτικών που δεν άλλαξαν έγκαιρα δρόμο στο «κοπάδι» ώστε να αποφύγει τον γκρεμό ή να προστατευτεί από την καταιγίδα. Άλλοτε «πολίτες», άλλοτε «κοπάδι», κατά το δοκούν, λοιπόν. Ο καλός πολιτικός οφείλει να νοιάζεται τόσο για το παρόν (πανδημία), όσο και για το μέλλον (οικονομία), ομοίως και ο καλός πολίτης.

Στον πλανήτη σήμερα και μέχρι το ξέσπασμα της πανδημίας, σταδιακά από τον β’ παγκόσμιο πόλεμο και μετά, οδηγηθήκαμε σε έναν αλματώδη καλπασμό της οικονομίας και του ελεύθερου εμπορίου, της τεχνολογίας και της πληροφορίας, της ελεύθερης διακίνησης ανθρώπων, προϊόντων, υπηρεσιών και κεφαλαίων. Οι τέσσερις αυτές ελευθερίες ενώ παγκοσμίως σχεδόν «αγιοποιήθηκαν», ειδικότερα δε στο μοναδικό στην ιστορία εγχείρημα της ευρωπαϊκής ενοποίησης, ωστόσο δεν συνοδεύτηκαν από αντίστοιχη ανάπτυξη του πολιτικού και δημοκρατικού τους αντικρίσματος. Οι διεθνείς θεσμοί πολυμερούς συνεργασίας παρά την περιορισμένη πρόοδο, παρέμειναν αδύναμοι ή ανενεργοί, τα τελευταία χρόνια είχαν μάλιστα αρχίσει να αμφισβητούνται από λαϊκιστές ηγέτες, επομένως η συλλογική αποτελεσματικότητα και λογοδοσία ήταν ακατάλληλες ή πάντως δυσανάλογες προς την παγκόσμια εμβέλεια της πραγματικής ζωής, καθώς παρέμεναν θεσμικά καθηλωμένες στις ανεδαφικές πλέον αντιλήψεις και δομές της αυτάρκειας και της εθνικής κυριαρχίας.

Η τρέχουσα πανδημία και η επαπειλούμενη οικονομική καθίζηση, υποδεικνύουν ότι αυτή η τεράστια δυσαρμονία μεταξύ αναγκών και θεσμών λήψης αποφάσεων για 7,5 δις ανθρώπους, η αδυναμία αντιμετώπισης κοινών προκλήσεων, είναι πιθανόν να οδηγήσει σε απρόβλεπτες συγκρούσεις, δράματα, απόγνωση, θανάτους, καταστροφές, απώλεια ακριβά κερδισμένης ελευθερίας. Κι αυτά σε μια στιγμή της ιστορίας που είναι κοινός τόπος ότι η ιατρική, η επιστήμη και τα επιτεύγματα του ανθρώπου δεν έχουν προηγούμενο και που μεγαλύτερος αριθμός ανθρώπων από ποτέ απολαμβάνουν πρωτόγνωρες συνθήκες ελευθερίας και δημοκρατίας. Κρίμα δεν είναι;

Ένας κόσμος κερματισμένος, σχεδόν συντετριμμένος, σε περίπου 200 εθνικά τμήματα, με περίπου 2.500 ζώσες γλώσσες, 5.000 εθνο-πολιτισμικές κοινότητες-μειονότητες, αμέτρητες θρησκείες και φιλοσοφικά ρεύματα, κολοσσιαία παραγωγή γνώσης και έναν πολύ μικρό αριθμό πολύ πλουσίων να ελέγχει έναν πολύ μεγάλο αριθμό πλούτου, δρα αποσπασματικά κα χωρίς συντονισμό. Μπορεί αυτό να λειτουργήσει; Χωρίς να βυθιστούμε εκ νέου στον όλεθρο; Ο ΟΗΕ είναι γέννημα του β’ παγκοσμίου πολέμου, της κατάστασης και του συσχετισμού δυνάμεων μιας εποχής που απομακρύνεται ταχέως.
Κάθε κράτος σήμερα καθοδηγείται από το στενό του συμφέρον και οι διαδοχικές κρίσεις εντείνουν αυτήν την πορεία σε βάρος όλων. Είχε ποτέ ο εγωϊσμός θετικά αποτελέσματα; Δεν υπάρχουν διαφανείς και αποτελεσματικοί παγκόσμιοι μηχανισμοί για την έγκαιρη ανίχνευση και τον έλεγχο των πανδημιών και γι’ αυτό διακυβεύεται η ζωή μας. Χρειαζόμαστε λήψη αποφάσεων και ικανότητα εφαρμογής τους σε παγκόσμιο επίπεδο, με συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης, ανταλλαγή πληροφοριών, διαχείριση της διασυνοριακής μετάδοσης, έρευνας και θεραπείας.

Διακυβεύματα όπως η υγεία, το φυσικό περιβάλλον και το κλίμα, η οικονομική σταθερότητα, η διεθνής ειρήνη και η πυρηνική αποτροπή, τα ανθρώπινα δικαιώματα, ένα Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο ικανό να επιβάλει κυρώσεις σε γενοκτονίες και εγκλήματα πολέμου, αλλά και σε εκείνους τους ηγέτες που δεν συμμορφώνονται με τα πρωτόκολλα ελέγχου πανδημιών, οφείλουμε να αποφασίσουμε ότι εφόσον αφορούν όλους, τότε οι αποφάσεις θα λαμβάνονται από όλους. 
Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε οι ίδιοι τι περιμένουμε και από ποιον; Η διαχείριση των απορριμμάτων στην πηγή είναι υπόθεση δική μας όπως και τοπική, τα εκπαιδευτικά συστήματα και προγράμματα σπουδών, όπως και η δημόσια τάξη είναι εθνική υπόθεση, οι κανόνες ανταγωνισμού και οι ηπειρωτικής εμβέλειας υποδομές υπόθεση της ΕΕ, ορισμένες αρμοδιότητες θα ανήκουν σε μια παγκόσμια διοίκηση. 

Ο φεντεραλισμός ως πολιτειακό υπόδειγμα είναι η πλέον άρτια και δημοκρατική μορφή διακυβέρνησης μιας πολιτικής κοινότητας. Δεν εξάγεται, δεν αντιγράφεται, κάθε κοινότητα ανακαλύπτει μόνη της τον δρόμο προς αυτόν και οδηγείται σε μια ιστορικά πρωτότυπη, δική της εκδοχή του. Ο φεντεραλισμός ως πολιτειακό σύστημα αντιδιαστέλλεται προς ένα συνταγματικό υπόδειγμα ενιαίου κράτους (π.χ. Γαλλία, Ελλάδα). Η φεντεραλιστική ιδέα θέτει σε αμφισβήτηση και πάντως ανατοποθετεί τη σύλληψη της κυριαρχίας, ευνοώντας μορφές συγκυριαρχίας που μοιραία οδηγούν σε κατευνασμό της ίδιας της ανθρώπινης τάσης προς κυριαρχία. Γι' αυτό ο φεντεραλισμός αποστρέφεται τη συγκέντρωση δύναμης-εξουσίας, χαίρεται τα μέρη (federal entities) να απολαμβάνουν μερίδια αρμοδιοτήτων, όχι κατά παραχώρηση από κάποιο υπερκείμενο και ισχυρότερο κέντρο, αλλά αυτοδύναμα. Ανάστροφα, οι αρμοδιότητες της ομοσπονδίας είναι προϊόν παραχώρησης από τα συνθέτοντα μέρη, παραχώρηση που συνιστά αντικείμενο ενδελεχούς και σοβαρούς προηγούμενης εξέτασης. Ο φεντεραλισμός δεν συμπαθεί τα μονοπώλια κάθε μορφής, ειδικώς της κρατικής εξουσίας. Αναθέτει στον κάθε πολίτη, τη γειτονιά του, το δήμο του, την περιοχή του, τη χώρα, την ήπειρο του, ευθύνη. Από αυτήν την αντίληψη προέρχεται η αρχή της επικουρικότητας, επικουρικά και πολύ προσεκτικά κάθε ανάθεση ευθύνης αλλού από εμάς. Είναι κατεξοχήν φιλελεύθερη θεωρία, που έχει γίνει επιτυχώς πράξη σε αρκετές περιπτώσεις, υπάρχουν 35 ομοσπονδιακά κράτη. Βεβαίως ο φεντεραλισμός εκτός από πολιτειακή/συνταγματική θεωρία είναι και πολιτική ιδεολογία και πολιτικό (μη κομματικό) κίνημα, όπως πχ. στην περίπτωση της ΕΕ.

Η συγκρότηση των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής κατά τον 18ο αιώνα και της Ευρωπαϊκής Ένωσης τον 20ο, αποτελούν δύο παραδείγματα οριστικής απομάκρυνσης του ολέθρου, υγιούς, ισορροπημένης και ολοκληρωμένης ανάπτυξης δια του φεντεραλισμού. Ήρθε η ώρα να αντλήσουμε διδάγματα και υποδείγματα από τις δύο ηπείρους, επιπλέον ή Αφρική δείχνει να θέλει να κινηθεί προς την ίδια κατεύθυνση. Η εφαρμογή ενός ελάχιστου φεντεραλισμού στον παγκόσμιο χάρτη, παρότι φαντάζει ρομαντισμός ή ουτοπία, είναι μια από τις δύσκολες αποφάσεις που οι πολιτικοί καλούνται να λάβουν, καθ’ υπέρβαση της συνήθους δυσκινησίας, να ακολουθούν παρά να προνοούν. Αλλά γι’ αυτό θα τους κρίνει η ιστορία. 

Παγκόσμια δημοκρατία λοιπόν, «κάθετος» και «οριζόντιος» φεντεραλισμός, σαφής διάκριση αρμοδιοτήτων ανάμεσα σε αυτοδιοίκηση, κράτη, ενώσεις και Ην. Έθνη (κάθετα), διάκριση και εξισορρόπηση των τριών ανεξάρτητων εξουσιών (οριζόντια), με ένα παγκόσμιο κοινοβούλιο, σε αρμονία. Ο παγκόσμιος φεντεραλισμός θα διατηρεί την εθνική κυριαρχία στα εθνικά θέματα, αλλά θα αναθέτει τις υπόλοιπες αποφάσεις, στα παγκόσμια θέματα σε παγκόσμια όργανα, θα διασφαλίζει την ενότητα μέσα από τη διαφορετικότητα, η ομοιομορφία διχάζει, η ποικιλομορφία ενώνει, παντού. Και κυρίως, αυτή η διαδικασία παραχώρησης αρμοδιοτήτων θα συντελείται «από κάτω», με οικειοθελή βούληση, αν κάποιος δεν συμμετέχει τότε δεν θα απολαμβάνει τα πλεονεκτήματα εκείνων που βρίσκονται εντός, αλλά με την πόρτα ανοιχτή. Δεν πρόκειται να δημιουργηθεί ένα παγκόσμιο υπερ-κράτος, ή μια παγκόσμια πλήρης κυβέρνηση, που βασίζεται σε μια κεντρική εκτελεστική εξουσία. Κανένα πρωτόλειο ολοκληρωτισμού της παγκοσμιοποίησης, αυτά είναι άναρθρες κραυγές, φοβικών, πονηρών, ή εν αγνοία. Ο ολοκληρωτισμός προήλθε σε όλες τις περιπτώσεις από τον εγωϊσμό, φυλετισμό, εθνικισμό, από το στενό συμφέρον, ανάγοντας τον Άρη, τον θεό του πολέμου, απέναντι σε εξωτερικούς εχθρούς, σε έναν δήθεν αναπόφευκτο θεό σύμφυτο με τη μοίρα του ανθρώπου, εξωτερικός εχθρός που όμως δεν υπάρχει για τον πλανήτη παρά μόνο από τον πλανήτη Άρη! Δεν πρόκειται για μια συνωμοσία εναντίον των εθνών-κρατών, αλλά για μια απελπισμένη προσπάθεια να σωθεί η ελευθερία, η οικειοθελής αλληλεγγύη μεταξύ μας και μαζί η δημοκρατία δια της διεύρυνσης και εμβάθυνσης της και να αντιμετωπισθούν προφανείς και πρωτοφανείς ανάγκες, όπως αυτές της πανδημίας. Έχουμε καθήκον, είναι ωραία, να πάμε παρά πέρα, επέκεινα χώρα. 

Yours in liberty, federalism and civil society!
Νίκος Γιαννής