5°C
Εγκαίνια την Παρασκευή 25 Αυγούστου 2023, 19.00. Διάρκεια έκθεσης: 25 Αυγούστου - 20 Σεπτεμβρίου 2023. Ώρες λειτουργίας: 12.00-14.00 & 18.00-21.00. Επιμέλεια: Ίρις Κρητικού
Με αφετηρία τις πολυσχιδείς όψεις, τη φόρμα και το περιεχόμενο των Ζαγορισίων δημοτικών τραγουδιών, σχεδιάστηκε ένας οργανικός διάλογος με το έργο εικαστικών καλλιτεχνών που αντλούν την έμπνευσή τους από την άυλη αυτή μοναδική μουσική παράδοση της Ηπείρου.
Στην έκθεση συμμετέχουν: Μαρία Γέρουλα, Στρατηγούλα Γιαννικοπούλου, Μαρία Γρηγορίου, Χριστίνα Δουζένη, Δέσποινα Καλλιγά, Δήμητρα Κωνσταντινίδη, Τάσος Λιακόπουλος, Τάσος Μαδαμόπουλος, Μηνάς Μαυρικάκης, Δημήτρης Μεράντζας, Μάνος Μπατζόλης, Θόδωρος Παπαγιάννης, Γιάννης Παπαδόπουλος, Ασπασία Πολύζου, Γιώργος Πολύζος, Βαγγέλης Πολύζος, Κυριάκος Ρόκος, Ρουμπίνα Σαρελάκου, Ελένη Σιούστη, Χρήστος Στανίσης, Δήμητρα Σταύρου, Κώστας Τζημούλης, Νίκος Τζημούλης, Νίκος Τριανταφύλλου, Γιώργος Χουλιαράς.
Φωτογραφίες και συλλεκτικά αντικείμενα από τα αρχεία της «επέκεινα χώρα» και ιδιωτικές συλλογές παρουσιάζονται επίσης στην έκθεση.
Μετά τα εγκαίνια της έκθεσης, θα ακολουθήσει μουσικό δρώμενο στο θέατρο Αλώνι της επέκεινα χώρα με τίτλο «Τραγουδάμε αυτό που μας πονάει» με τους: Γιώργο Μεράντζα (φωνή), Δημήτρη Σιάντο (πιάνο, λαούτο) και Δέσποινα Σπανού (τσέλο).
Είσοδος ελεύθερη.
«Σήκω Μαριόλα μ’ από τη γης
κι από το μαύρο χώμα
Μαριώ, Μαριόλα μου
— Με τι ποδάρια η μαύρη να σηκωθώ
χεράκια ν’ ακουμπήσω
Μαριώ, Μαριόλα μου.
Κάνε τα χέρια σου τσαπιά τις απαλάμες φτυάρια
Ψυχή καρδούλα μου…»
« …Τα τραγούδια ήταν όλα τραγούδια της ζωής, του χωραφιού, του καλυβιού, της δουλειάς, και της αγάπης και κάπου — κάπου και κανένα της ξενιτιάς. Μα ο χορός τους ακόμα δεν ήταν ο πολύδιπλος και ζωηρός χορός απώβλεπα στα χωριά των βουνών. Συρτός, ολόστρωτος, γαληνότατος, χορός παρόμοιος με πλεούμενη αρμάδα, βαρκούλες οπού οι ναύτες με τα κουπιά τις σπρώχνουν μπροστά και τις γυρίζουν πίσω. Τρεις χιλιάδες και πλειότεροι οι πανηγυριστάδες. Έλεγες ότι είχαν σηκωθεί από τους τάφους τους οι παλιοί κάτοικοι αυτής της ξακουσμένης πολιτείας των Μολοσσών»…
Κώστας Κρυστάλλης, διήγημα, Το πανηγύρι της Καστρίτσας, 1894
Η κοινωνική ζωή στο Ζαγόρι οργανώνεται με τη συμμετοχή όλων των ηλικιακών ομάδων γύρω από την κεντρική πλατεία, το «μεσοχώρι», όπου συνήθως βρίσκονται και η εκκλησία, το σχολείο, τα μαγαζιά. Το μεσοχώρι αποτελεί τη ζωή του χωριού, τον τόπο όπου πραγματοποιούνται οι κοινωνικές εκδηλώσεις και κυρίως τα ξακουστά παραδοσιακά Ζαγορίσια πανηγύρια. Το Ζαγορίσιο δημοτικό τραγούδι διακρίνεται για την καθαρότητα της έκφρασης, τη μελωδικότητα και την υψηλή εκφραστική δύναμη εκφράζοντας αγάπη για την ζωή, τον έρωτα, την καλοπέραση αλλά και νοσταλγία και τον πόνο της ξενιτιάς.
Ο τίτλος της έκθεσης που διοργανώνεται και παρουσιάζεται στην επέκεινα χώρα με την αιγίδα και την στήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού, αναβλύζοντας από το γεωγραφικό και μεταφορικό στίγμα των Δημοτικών Τραγουδιών της Ηπείρου, προτείνεται από την επιμελήτρια ως ένα ανοιχτό πεδίο συνύπαρξης παλαιών και νέων συμβάντων, λόγου, ρυθμού και εικόνων, ως τοξωτή νοητή γέφυρα όπου η λύπη συναντά τη χαρά και η ξενιτιά το αντάμωμα, δίνοντας διακριτό τόπο στις συγκλίσεις και τις μικρές εσοχές μιας εκλεκτικής διαχρονικής εξιστόρησης που επιβεβαιώνει και ενδυναμώνει την οργανική συνέχεια της ελληνικής πρωτογενούς δημιουργίας. Στην Ήπειρο, ο χορός και το τραγούδι που συμπλέκονται με τους μύθους και τις δοξασίες της περιοχής, αποτελούν συλλογική πράξη καταγωγικής αποτύπωσης, ορατό ίχνος ιστορικής και συναισθηματικής μνήμης. Στην πολύτιμη ενδοχώρα τους, στηρίζεται το αφήγημα της έκθεσης.
Στους χορούς που λαμβάνουν χώρα στο μεσοχώρι, τα παιδιά πιασμένα στο τέλος του κύκλου, μεταλαμβάνουν τα έθιμα από τους μεγαλύτερους. Τα πανηγύρια ξεκινούν ανορθόδοξα, με τα ηπειρώτικα μοιρολόγια να συμπλέκονται με τα χαρμόσυνα καθιστικά τραγούδια της τάβλας. Στον κυκλικό χορό, τα τραγούδια χορεύονται στα βήματα του «Ζαγορίσιου» και του «παλιού Ζαγορίσιου». Ακολουθούν τσάμικοι, προσαρμοσμένοι στα βήματα του «Ζαγορίσιου», συρτοί, συγκαθιστοί και άλλοι χοροί της Ηπείρου. Τα τραγούδια, άλλοτε σε διαδοχή και άλλοτε με γύρισμα τσάμικο, κεντημένα με καθαρότητα έκφρασης και μελωδική, ρωμαλέα λαλιά, αντηχούν στα λαγκάδια και τα βουνά, ψέλνουν ανάκατα τη χαρά της ζωής και τον έρωτα, το πένθος, τον πόνο της ξενιτιάς και τον αποχωρισμό.
Στη διάρκεια του 19ου και του πρώιμου 20ου αιώνα, με προέλευση άλλοτε τις μεγαλύτερες πόλεις (Γιάννενα, Άρτα, Πρέβεζα), άλλοτε το Μέτσοβο ή το Πωγώνι κι άλλοτε τις χαμένες πατρίδες και την ελληνική διασπορά ή τα σημαντικά ευρωπαϊκά κέντρα (Σμύρνη, Κωνσταντινούπολη. Ρουμανία κ.ά.) και την Αθήνα, μέσα από τους εμπορικούς δρόμους και τη μετανάστευση, μέσα από την προφορική παράδοση ή και ερασιτεχνικές πρώιμες ηχογραφήσεις, τα δημοτικά ηπειρωτικά τραγούδια ξαναγεννιούνται μέσα από την ίδια τους τη ντοπιολαλιά.
Μοιρολόγια που έλκουν την καταγωγή τους από την αρχαία θρηνωδία, κηρύσσοντας ωστόσο την έναρξη του πανηγυριού, (πχ. η περίφημη Μαριόλα που πεθαίνει χωρίς ο άνδρας της που επιστρέφει από τα ξένα να προλάβει να την χαιρετίσει), ο σκάρος (αργόσυρτος χορός για την έναρξη της βοσκής) ή τα τραγούδια της τάβλας, δίστιχα ερωτικά ή σατυρικά στιχοπλάκια, ζαγορίσια χαβάδια των πανηγυριών και των γλεντιών, ήχοι του κλαρίνου που πρωτοστατούν, τραγούδια της γιαννιώτικης και της ζαγορίσιας παράδοσης (Φεγγαροπρόσωπη, Δόντια πυκνά κ.α.), τραγούδια για τον ηρωικό Κατσαντώνη που έδρασε στα Άγραφα και τα Τζουμέρκα, ή για τον θρυλικό λαϊκό ήρωα Οσμάν Ντάκας (Σαμαντάκας) που προτού απαγχονιστεί ρωτήθηκε αν είχε κάποια τελευταία επιθυμία κι εκείνος χόρεψε έναν χορό τόσο συγκλονιστικό ώστε οι Τούρκοι του χάρισαν τη ζωή και την ελευθερία του, τραγούδια αυτόχθονα όπου χωριά της περιοχής ή υπαρκτά πρόσωπα αναφέρονται ονομαστικά (Πάπιγκο, Βίτσα, Καπέσοβο, Τσεπέλοβο, Σκαμνέλι) / (η Αλεξάνδρα που καταριέται την ξενιτιά, η όμορφη Όλγα, η αρχόντισσα Μπολονάσαινα που πέφτει θύμα απαγωγής, ο Μαχαραγιάς, τα Τακούτσια, το Αρχοντόπουλο -η ερωτική περιπέτεια ενός νέου από αρχοντική οικογένεια των Ιωαννίνων που ταυτίζεται με τον ανιψιό του Νικολάκη Αθανασίου με την τραγουδίστρια του καφέ αμάν, την «λαλητίνα» Φατιμέ) και πολλά άλλα, προτείνουν λέξεις και ρυθμούς, συνθήκες, χαρές και λύπες, ιστορικά και δραματικά προσωπικά επεισόδια, κοινωνικά πλαίσια, δοξασίες, τοπιογραφικές και λαογραφικές αναφορές που συνθέτουν την αναβλύζουσα πηγή έμπνευσης για τους συμμετέχοντες εικαστικούς».
Το Μεσοχώρι, ο πλάτανος, οι παρέες, εφηβικά και νεανικά ξενύχτια και έρωτες, τραπέζια και «πίστα», μοιρολόγια και χαρές, το πανηγύρι, τα όργανα - άυλη πολιτιστική κληρονομιά μάθαμε να την αποκαλούμε προσφάτως. Όλα συστατικά της ψυχής του χωριού, αναβιώνουν μ´ έναν τρόπο στο εσωτερικό μιας παλιάς ιδιοκτησίας (του 1876) στην Άνω Βίτσα, στην επέκεινα χώρα, στο Ζαγόρι, τη χώρα πέρα απ’ τα βουνά. Εδώ που συναντιέται ο σεβασμός της παράδοσης, με τις αξίες του εθελοντισμού και την προοπτική του ενός κόσμου και της ευεργεσίας, η γνώση και τα γράμματα με την κίνηση, το μόχθο και τη δράση.
Μία κατοικία του 19ου αιώνα δίπλα σε μια άλλη του 18ου και σε κάμποσες άλλες στην παλιά γειτονιά Πετεινάρι, αναβιώνει και συνεχίζει χάρη στην έκτη γενιά, φιλοξενεί, υποδέχεται και κτίζει μια νέα κοινότητα. Ανάγεται σε μια εποχή που η φυσική άσκηση, «τσουκανίζοντας» και τραγουδώντας στα γκαλντερίμια, στις γιορτές και τους χορούς με τις φορεσιές και στους μπαξέδες της οικιακής οικονομίας με τις παιδικές φωνές, όπως και η θέα του βουνού και η προστασία τη φύσης, δεν αποτελούσαν ανάγκες, συνήθειες, αντικείμενο θαυμασμού και lifestyle, καθώς ήταν μια δεδομένη πραγματικότητα και αυτονόητες παραστάσεις. Παράλληλα, διοργανώνει πολιτιστικά δρώμενα για την ανάδειξη του τοπικού πλούτου, τα οποία προσφέρει στην κοινωνία και στα μέλη της. Αυτή είναι η επέκεινα χώρα, έκφραση κοσμοπολιτικής τοπικότητας. Η έκθεση αυτή παρουσιάζει εικαστικές απεικονίσεις της τοπικής μουσικής και φορεσιάς. Τι πιο τοπικό, τι πιο ολικό! Τι πιο ελεύθερο και δημιουργικό, τι πιο συμμετοχικό και συμπεριληπτικό! Όλοι διαφορετικοί, όλοι μαζί, talking in diversity, walking in unity!
Έχει εκδοθεί ομότιτλος κατάλογος.
Η δράση υλοποιείται με την παροχή αιγίδας και οικονομικής επιχορήγησης του Υπουργείου Πολιτισμού.
Τηλ. επικοινωνίας: 6970 174441
E-mail:info@epekeinahora.gr
ΣΥΜΜΕΤΕΧΕΤΕ
Πολίτες του Κόσμου, Πράσινες Κοινότητες, Χώρα Γνώσης.
