Οι γειτονιές της Άνω Βίτσας

Αρχή σοφίας ονομάτων επίσκεψις (Αντισθένης). Να γνωρίζουμε δηλαδή την προέλευση της λέξης, ετυμολογική και νοηματική, εν προκειμένω την ιστορία που φέρνει το τοπωνύμιο.

Η Άνω Βίτσα κάποτε ήταν η ονομασία του σημερινού χωριού «Μονοδένδρι». Όταν αυτό (που προηγουμένως το αποκαλούσαν και Μαναδένδρι) αποτέλεσε ξεχωριστή κοινότητα πριν από δύο αιώνες περίπου, ο μεσιός μαχαλάς (η μεσαία γειτονιά) όπως την αποκαλούσαν τα χρόνια εκείνα, έλαβε το όνομα Άνω Βίτσα, εκεί όπου βρίσκεται σήμερα και όπως συνεχίζει να αποκαλείται.

Η Άνω Βίτσα λοιπόν αποτελείται από τέσσερις γειτονιές, συνοικίες: το Προσήλιο, τη Γκαλίνα, τα Ανάερα και το δικό μας Πετεινοχώρι. Στις γειτονιές της Άνω Βίτσας μέχρι έναν αιώνα πριν, υπήρχαν 70 περίπου ιδιοκτησίες όπου ζούσαν σχεδόν 1.000 άτομα. Στο Προσήλιο, που παίρνει το όνομα του από το μέρος που το βλέπει ο ήλιος, που πέφτουν πάνω του οι ηλιακές ακτίνες για μεγάλο χρονικό διάστημα, υπήρχαν 40 περίπου ιδιοκτησίες. Στη Γκαλίνα, που πιθανότατα προέρχεται από τη βλαχική λέξη για την κότα, κοτέτσι, (είναι και κύριο όνομα στα ρωσικά, Γαλήνη), καταγράφονται 18 ιδιοκτησίες. Τα Ανάερα, από ετυμολογική άποψη σημείο χωρίς επαρκή αέρα, αλλά που σημαίνει κιόλας ελαφρά, κομψά, απαλά, αιθέρια, λεπτά, με τρόπο αέρινο, ήταν δίπλα και κάτω από τον δημόσιο δρόμο και είχαν τρεις μόλις ιδιοκτησίες.

Στο Πετεινοχώρι έχουν καταγραφεί οι παρακάτω εννέα ιδιοκτησίες: το Ντανάτικο, του Πέτσα, της Κολοβής, της Σπάνιους ή του Σπάνια, του Ντασιούλα, της Ζιάστους, της Μίμινας, το Μπαζακάτικο, το Αμιλκό. Το Πετεινοχώρι και γενικότερα η Άνω Βίτσα διακρίθηκαν για τη στενή σχέση που είχαν οι άνθρωποι με τα γράμματα, έβγαλαν δασκάλους, αλλά και εμπόρους που έφερναν νέες γνώσεις και φιλελεύθερες ιδέες από τα ξένα.

Περί το 1850 ο Δημήτριος Γιαννής, γιος του «γενάρχη» Γεωργίου Γιαννή (γεννηθείς περί το 1800), «εισήλθεν ως εσώγαμβρος εις την μονογενή θυγατέρα του εν Άνω Βίτση Στεφάνου Σπάνια την Ευγενίαν» (Τα απομνημονεύματα μου, Νίκου Γιαννή, 23.8.1954). Εξ’ ου και η παλαιότερη ονομασία της ιδιοκτησίας της Σπάνιους ή του Σπάνια. Έτσι η οικογένεια Γιαννή εισέρχεται από το Μονοδένδρι στη Βίτσα και ειδικότερα στο Πετεινοχώρι, στην Άνω Βίτσα, ενώ, καθότι μοναχοπαίδι η Ευγενία Σπάνια, το επίθετο της πλέον εκλείπει. Ο Δημ. Γιαννής ήταν πατέρας του Κων/νου Γιαννή (πεθερός του οποίου ήταν ο Μάνθος Βελογιάννης από το Προσήλιο Άνω Βίτσας, ο πρώτος ξενοδόχος του Βελιγραδίου) και παππούς του δασκάλου Νικ.Κ.Γιαννή, εγγονός του τελευταίου ο Νικόλαος Δημ. Γιαννής.

Στον χώρο αυτό αναπτύσσεται από το 2010 το σχέδιο επέκεινα χώρα. Λέξη λυτρωτική, επέκεινα, προηγούμενο ή σε έναν βαθμό μεγαλύτερο από τη γνώση ή την εμπειρία, το άγνωστο που προσπαθούμε συνεχώς να κατακτήσουμε, μια γενική θεωρία του κόσμου. Επέκεινα της ζωής στην πόλη, των τρόπων που υποβαθμίζουν το περιβάλλον, καταστρέφουν το κλίμα, υπονομεύουν τη σωματική και ψυχική υγεία, επέκεινα των ευτελών ανταγωνισμών και των ταπεινών κινήτρων, της επιβολής και της κυριαρχίας, πέρα από τη δεσμευτική καθιστική ζωή, σωματική και διανοητική, του παλαιού κόσμου και των γερασμένων στερεοτύπων, επέκεινα, σε νέες ιδέες, με ελευθερία, συμμετοχή, στον έναν κόσμο, με τη γνώση, τη φύση και την τέχνη. Επέκεινα Χώρα, Πολίτες του Κόσμου, Πράσινες Κοινότητες, Χώρα Γνώσης. Οι βεβαιότητες διχάζουν τους ανθρώπους, η διαφορετικότητα τους ενώνει. 

 

Κωστής Παλαμάς.