«Επέκεινα Χώρα» - Ζαγόρι, Βίτσα – Η τέχνη και η τεχνική τού αυτοσχεδιασμού – Αύγουστος 2011

Μετά τά δυό μου προηγούμενα σημειώματα για την «Επέκεινα Χώρα», θα προσπαθήσω σήμερα να αποτυπώσω, με μερικές προσθήκες, τά όσα ανέφερα στην ομιλία μου εκείνο το βράδυ του Αυγούστου, στην φιλόξενη αυλή του πατρικού σπιτιού του Νίκου Γιαννή.

Ο αρχικός μου προβληματισμός ήταν η σχέση τού τίτλου της ομιλίας μου «Η Επέκεινα Χώρα», με τον συνολικό τίτλο της όλης συζήτησης «Βιοποικιλότητα και αλληλοκατανόηση». Η ειδικώτερη δυσκολία όμως συνίστατο στο ότι ο μέν Γιώργος Λιγνός – συντονιστής της συζήτησης – ήθελε κάτι light περί επέκεινα, ενώ ο εμπνευστής τού βραδυνού οιονεί συμποσίου και αμφιτρύων Νίκος Γιαννής, ήθελε κάτι το φιλοσοφικώτερο. Γι’ αυτό είπα τότε, ότι αισθάνθηκα «Υπηρέτης δύο αφεντάδων» (του Προέδρου Γιαννή και του Γ. Γραμματέα Λιγνού) και υποχρεωμένος να υπηρετήσω και τις δύο επιθυμίες. Η αναφορά βέβαια στον Goldoni, δεν ήταν τυχαία. Βλέπετε, ο όλος αυτοσχεδιασμός τής βραδυάς, παρέπεμπε άμεσα στην Commedia del’ Arte, την θεραπαινίδα τού Αναγεννησιακού θεατρικού αυτοσχεδιασμού.

Οι αρχικές μου νύξεις αφορούσαν την εντυπωσιακή σημασία πού μπορεί να έχουν στον λόγο μας, μερικά επιρρήματα, όπως π.χ. το «επέκεινα». Γενικά το επίρρημα δεν έχει κυρίαρχη θέση στην γλώσσα. Το ρήμα είναι το απαραίτητο και το πιο δυναμικό στοιχείο του λόγου. Χωρίς ρήμα δεν υπάρχει πρόταση, δεν υπάρχει ολοκληρωμένο νόημα. Στο ρήμα είναι όλη η ενέργεια τού λόγου. Όμως, το επίρρημα σφραγίζει με εμβληματικότητα το βαθύτερο περιεχόμενο τού λόγου και μερικές φορές κλέβει την παράσταση ή μένει στην ιστορία. Δεν κλέβει την παράσταση το επίρρημα «ανεπαισθήτως» στο ποίημα του Καβάφη «Τά Τείχη»; Δεν περιέχει όλη την ιστορικότητα της εποχής το επίρρημα «οίκαδε», τού άρθρου τού Γ. Βλάχου, έναν αιώνα πρίν; Πόση αδιαφιλονίκητη διεθνή καριέρα δεν έχει κάνει στο στόμα αγγλοφώνων και μη το επίρρημα O.K.; Και πόσες αναρίθμητες αποχρώσεις δεν κρύβει το γαλλικό επίρρημα quand-même; Τά πράγματα όμως δυσκολεύουν όταν ερχόμαστε στο «επέκεινα».

Αλήθεια, τι συμβαίνει μ’ αυτό το ουσιαστικοποιημένο πιά επίρρημα: «το επέκεινα»; Τον τελευταίο καιρό, πραγματοποιούνται εικαστικές εκθέσεις με τίτλο «Επέκεινα», ιδρύονται Ψυχοθεραπευτικά Ινστιτούτα με τίτλο «Επέκεινα», διεξάγονται σεμινάρια με τίτλο «Επέκεινα», εκδίδονται βιβλία με τίτλο «Επέκεινα» («επέκεινα της απουσίας» π.χ.). Και τέλος, ο ευρωπαϊστής φίλος μας Νίκος Γιαννής, κι’ αυτός επιλέγει το «Επέκεινα». Τι μπορεί να σημαίνει το «Επέκεινα»; Όπως έλεγα, νομίζω χαρακτηριστικά, την Αυγουστιάτικη βραδυά στην αυλή τού σπιτιού τού Νίκου, «αισθάνεται κανείς ως Ηγεμών εκ Δυτικής Λιβύης», μπροστά σ’ αυτό το ουρανοκατέβατο επίρρημα. Ακριβώς όπως ο γραφικός ήρωας τού Καβάφη, πού έχει «κουβέντες στοιβαγμένες μέσα του» και που τά ελληνικά του δεν τον βοηθούν να τις εκφράσει.

Από την στιγμή πού ο Πλάτωνας στην Πολιτεία του γράφει: «….ούκ ουσίας όντος τού αγαθού, αλλ’ έτι επέκεινα τής ουσίας……», γεννιέται ο οικουμενικός λόγος τής μεταφυσικής, εκείνης δηλ. της ανθρώπινης δραστηριότητας που προσπαθεί να προσεγγίσει αυτό πού η εμπειρία δεν μας αποκαλύπτει. «Ερχόμαστε από μια σκοτεινή άβυσσο και πάμε σε μια σκοτεινή άβυσσο. Το ελάχιστο ενδιάμεσο διάστημα, το λέμε ζωή», λέει ο Καζαντζάκης. Αλλά, η ζωή πού έχει με τόση ενδελέχεια εξιχνιασθή από την επιστήμη, παραμένει ένα μυστήριο. Στοιχεία αυτού του μυστηρίου είναι, μαζί με τον Θεό και την Αλήθεια, το Επέκεινα. Έχει όμως όλο αυτό το βαρύ φορτίο τού επέκεινα η επιλογή τού Νίκου Γιαννή, η «Επέκεινα Χώρα» του;

Νομίζω ότι ο Νίκος Γιαννής δανείζεται από την μεταφυσική το γοητευτικό επίρρημα «επέκεινα», για να λανσάρει την «Επέκεινα Χώρα» του, όλον αυτόν τον υπέροχο κόσμο στο Ζαγόρι, πού γνωρίσαμε και πού περιέγραψα στο άλλο μου σημείωμα, αλλά συγχρόνως δίνει διέξοδο στα ερωτήματά μας στην «Ευρωπαϊκή Έκφραση», στα ογκώδη ερωτήματα πού μπήκαν στην ζωή μας μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση, την Ευρωπαϊκή περιπέτεια και την Ελληνική τραγωδία.

Η «Επέκεινα Χώρα» είναι μια δυναμική φυγή σε μια νέα νοοτροπία, πού απαιτεί απαλλαγή από τά πατροπαράδοτα ελληνικά μαράζια του γένους. Να δούμε μπροστά με επικαιροποίηση των εναπομεινασών παραδοσιακών μας αξιών.

Η βιοποικιλότητα τής «Επέκεινα Χώρας», μαζί με την αλληλοκατανόηση που διεκδικεί η νέα νοοτροπία τής «Επέκεινα Χώρας», θα μας οδηγήσει σε μια γόνιμη διαδικασία στάθμισης των αξιών της ζωής μας.