Λέσχη Ανάγνωσης Πεζογραφίας – Ηπειρωτική Σχολή – μέρος β’

Ένα συννεφιασμένο πρωινό του Σεπτέμβρη συναντηθήκαμε στις 2 στέρνες της επέκεινα χώρα για να μιλήσουμε γι’ αυτό που μας ενώνει εδώ και λίγα χρόνια ως ομάδα· τη λογοτεχνία και συγκεκριμένα την ηπειρωτική με έργα που είτε γράφτηκαν από λογοτέχνες με ηπειρώτικη καταγωγή είτε αναφέρονται στην ιστορία του τόπου. Ταξιδέψαμε χρονικά από τη συλλογή διηγημάτων «Το τέλος της μικρής μας πόλης» (1953) του Δημήτρη Χατζή με μικρές ιστορίες που αποτελούν μία τοιχογραφία της κοινωνίας των Ιωαννίνων πριν το ’40 και μεταδίδουν διαχρονικά μηνύματα μέσα την ιστορία των ταμπάκηδων, την εβραϊκή κοινότητα, τον ποιητή Γιωσέφ Ελιγιά, την ιστορία της Μαργαρίτας Περδικάρη. Κάθε διήγημα του Χατζή θέτει ένα βαθύ φιλοσοφικό ερώτημα στο οποίο καλείται ο αναγνώστης να απαντήσει. 

Όσον αφορά τη συλλογή διηγημάτων του Χριστόφορου Μηλιώνη «Καλαμάς και Αχέροντας» (1985) αναγνωρίστηκε ο ωραίος και ρέων λόγος του συγγραφέα, οι πλούσιες εικόνες, οι ήρωες που κουβαλούν το δράμα της κατοχής, του εμφυλίου και της μετεμφυλιακής ζοφερής πραγματικότητας. Οι αναφορές στον Χατζή είναι έκδηλες αφού το κοινό νήμα είναι το ξετύλιγμα της μεταπολεμικής ιστορίας της Ελλάδας. Μ’ ένα μεγάλο χρονικό άλμα περάσαμε στη  συλλογή διηγημάτων «Μια Μαρίνα Τζάφου» (2023) του Σωτήρη Δημητρίου, όπου διατυπώθηκαν αμφιλεγόμενες απόψεις. Οι σύντομες ιστορίες, που κινούνται ανάμεσα στο τραγικό και το κωμικό, σαν στιγμιαία επεισόδια ζωής, έρχονται να διαταράξουν τη φαινομενικά ήσυχη και οργανωμένη φιλήσυχη κοινωνία και να ανασύρουν τις πιο μύχιες σκοτεινές και νοσηρές πτυχές του εαυτού. Έγινε κοινώς αποδεκτό ότι στο μυθιστόρημά του «Ν’ ακούω καλά τ’ όνομά σου» αναγνωρίζεται πιο εύληπτα η ιδιότυπη ηπειρώτικη γλώσσα, η αφηγηματική οικονομία, η διάχυση της ιστορίας στην ελληνοαλβανική μεθόριο και το λογοτεχνικό ταλέντο του συγγραφέα.  

Στην απογευματινή υβριδική συνεδρία, με πληρέστερη σύνθεση, η εισηγήτρια του εργαστηρίου, Βιβή Γεωργαντοπούλου, έκανε μία σύνοψη της περσινής πρώτης συνάντησης για την Ηπειρωτική Σχολή. Ως προς τον Δημητρίου, αποκαταστάθηκε η ισορροπία ανάμεσα στις διαφορετικές απόψεις, καθώς είναι από τους πρώτους σύγχρονους συγγραφείς που έκαναν χρήση της ντοπιολαλιάς, θυμίζοντας και τον αμερικανό συγγραφέα Ρέιμοντ Κάρβερ (1938-1988) ως προς τη νοσηρότητα. Για τον Μιχάλη Γκανά έγινε αναφορά στο διήγημά του «Μητριά πατρίδα» με θέμα το παιδομάζωμα κατά τον εμφύλιο, αντίστοιχο των παιδουπόλεων της βασίλισσας Φρειδερίκης. Ο Γκανάς μαζί με τον Χουλιαρά, τον Χατζή, τον Γκουρογιάννη αλλά και τον Γκέζο από τους νεότερους είναι μέλη της παροικίας των Ηπειρωτών στην Αθήνα, γράφουν γιατί «κουβαλούν τον τόπο τους μέσα τους». Ο Γκανάς στέκεται στον πόνο του ανθρώπου και σε αυτό μας θυμίζει τον Χατζή, όχι ίσως τόσο λυρικά όσο εκείνος. Συμφωνήσαμε ότι τα έργα κρίνονται στο ιστορικό τους πλαίσιο με βάση τα κριτήρια του λογοτεχνικού κανόνα και όχι με κριτήρια λογοκρισίας, όπως αυτά που τείνει να επιβάλλει σήμερα το κίνημα της κουλτούρας ακύρωσης (cancel culture). Διαβάσαμε το ποίημα του Μιχάλη Γκανά «Υστερόγραφο» από τη συλλογή «Γυάλινα Γιάννενα» και κάναμε αναφορά στην έννοια του χώρου και χρόνου. 

Τέλος, το ερώτημα κατά πόσον η ηπειρωτική ποίηση και πεζογραφία συμβαδίζουν με άλλες σχολές, τίθεται ως υπόθεση (μελλοντικής) ενασχόλησης και εργασίας.